Trọng tài là một trong những phương thức giải quyết tranh chấp phổ biến hiện nay. Trọng tài thương mại không có thẩm quyền đương nhiên mà chỉ được giải quyết tranh chấp khi có sự thỏa thuận của các bên bằng một văn bản gọi là “thoả thuận trọng tài”. Thỏa thuận trọng tài là căn cứ pháp lý quan trọng nhất xác định thẩm quyền của trọng tài.
Để khách hàng có cái nhìn tổng quan hơn, bài viết dưới đây của LAW FOR LIFE sẽ cung cấp những thông tin cơ bản và hữu ích nhất đến quý khách về việc những lưu ý khi soạn thảo điều khoản giải quyết tranh chấp bằng trọng tài.
Căn cứ pháp lý
- Luật Trọng tài thương mại 2010;
- Nghị quyết 01/2014/NQ-HĐTP hướng dẫn thi hành Quy định Luật Trọng tài thương mại.
Hình thức thỏa thuận trọng tài
- Thỏa thuận trọng tài có thể xác lập dưới hình thức điều khoản trọng tài trong hợp đồng hoặc dưới hình thức thỏa thuận riêng.
- Dù điều khoản trọng tài được xác lập trong trường hợp nào thì thỏa thuận trọng tài cũng phải được thể hiện dưới hình thức văn bản.
- Theo đó, thỏa thuận bằng ‘văn bản’ là thỏa thuận được xác lập qua trao đổi giữa các bên được hiểu là:
- Bằng văn bản, telegram, fax, thư điện tử;
- Được coi là dưới hình thức văn bản nếu được luật sư, công chứng viên, người có thẩm quyền ghi cháp lại theo yêu cầu cuẩ các bên;
- Các hình thức khác theo quy định của pháp luật.
Những nội dung cần lưu ý khi soạn thảo điều khoản giải quyết tranh chấp bằng trọng tài
- Điều khoản trọng tài nhằm giải quyết một tranh chấp đã hoặc sẽ phát sinh, xảy ra trong tương lai.
- Với quy định của pháp luật, có thể thấy thỏa thuận trọng tài được các bên xác lập tại một trong hai thời điểm, đó là thời điểm tranh chấp chưa xảy ra hoặc thời điểm tranh chấp đã xảy ra.
- Điều khoản thỏa thuận trọng tài không quy định cụ thể quyền và nghĩa vụ các bên trong hợp đồng mà chỉ quy định cách thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài. Vì vậy, điều khoản này sẽ điều chỉnh các vấn đề bao gồm:
- Lựa chọn trọng tài (Đối với trọng tài quy chế);
- Cách thức thành lập trọng tài (Đối với trọng tài ad hoc);
- Luật áp dụng (Bao gồm cả luật áp dụng cho tố tụng trọng tài và luật nội dung).
- Để đạt tính khả thi, một điều khoản Trọng tài cần thỏa mãn đủ hai yếu tố:
- Tính chính xác: Các bên phải chỉ rõ đúng tên của Trọng tài có thẩm quyền giải quyết tranh chấp;
- Tính đầy đủ: Một điều khoản Trọng tài soạn thảo không rõ ràng, hoặc không đầy đủ sẽ không đáp ứng được yêu cầu bảo vệ quyền lợi của các bên.
Điều kiện hiệu lực của điều khoản trọng tài
Hiệu lực của điều khoản trọng tài chỉ phát sinh khi có tranh chấp xảy ra.
- Thỏa thuận trọng tài được coi là độc lập với hợp đồng giữa các bên, hay nói các khác, nó là một hợp đồng riêng nhằm mục đích chọn cơ quan có thẩm quyền giải quyết tranh chấp, là nền móng cho tố tụng trọng tài. Do đó, hiệu lực của điều khoản thỏa thuận trọng tài có điểm khác với hiệu lực các điều khoản khác trong hợp đồng.
- Điều khoản trọng tài sẽ không bị ảnh hưởng bới sự tồn tại của hợp đồng mà nó sinh ra để phục vụ trường hợp có tranh chấp. Đặc điểm này không chỉ được áp dụng đối với các bên chủ thể mà còn áp dụng đối với bên thứ ba là hội đồng trọng tài.
Hiệu lực của điều khoản trọng tài không bị mất đi khi hợp đồng không thể thực hiện được hoặc bị vô hiệu.
- Hậu quả pháp lý của các trường hợp hợp đồng không thực hiện được hoặc bị hủy bỏ hoặc vô hiệu là các bên chủ thể của hợp đồng không bị ràng buộc bởi các điều khoản của hợp đồng. Điều này có nghĩa là các điều khoản của hợp đồng, trừ điều khoản trọng tài, đều bị vô hiệu.
- Điều 19 Luật trọng tài thương mại 2010 quy định rõ: “Thỏa thuận trọng tài hoàn toàn độc lập với hợp đồng nên việc thay đổi, gia hạn, hủy bỏ hợp đồng, hợp đồng vô hiệu hoặc không thực hiện được sẽ không làm mất đi hiệu lực của điều khoản trọng tài.
- Để tránh các rủi ro khi tranh chấp xảy ra, các bên chủ thể cần dành thời gian để xây dựng điều khoản trọng tài theo hướng làm cho nội dung thỏa thuận càng chi tiết, càng cụ thể, càng rõ ràng càng tốt. Bởi nếu hợp đồng không thể thực hiện hoặc bị hủy bỏ hoặc vô hiệu thì điều khoản trọng tài được xem là cơ sở pháp lí duy nhất để các bên đưa tranh chấp ra giải quyết bằng phương thức trọng tài. Việc dành thời gian xác lập điều khoản trọng tài rõ ràng, cụ thể sẽ giúp các bên giải quyết tranh chấp bằng trọng tài nhanh chóng và hiệu quả.
Thỏa thuận trọng tài được ưu tiên áp dụng
- Xét xử tranh chấp bằng trọng tài và trước tòa án là các phương thức được lựa chọn khi các phương thức như hòa giải, thương lượng không đạt được kết quả. Nếu các bên đã xác lập điều khoản thỏa thuận trọng tài thì phương thức trọng tài phải được ưu tiên áp dụng. Cụ thể, Tòa án phải từ chối thụ lý hồ sơ giải quyết tranh chấp giữa các bên nếu các bên đã có thỏa thuận trọng tài, trừ trường hợp thỏa thuận không tài không thể thực hiện được hoặc bị vô hiệu.
- Điều này thể hiện rõ xu thế sử dụng phương thức trọng tài trong giải quyết tranh chấp. Vì vậy, trong quá trình giao kết hợp đồng, các bên cần xác lập điều khoản trọng tài càng sớm càng tốt.
Các trường hợp thỏa thuận trọng tài không thể xác định thẩm quyền
Các trường hợp thỏa thuận trọng tài vô hiệu, bao gồm:
- Tranh chấp phát sinh trong các lĩnh vực không thuộc thẩm quyền của Trọng tài
- Người xác lập thoả thuận trọng tài không có thẩm quyền theo quy định của pháp luật.
- Người xác lập thoả thuận trọng tài không có năng lực hành vi dân sự theo quy định của Bộ luật dân sự.
- Hình thức của thoả thuận trọng tài không phù hợp với quy định của pháp luật.
- Một trong các bên bị lừa dối, đe doạ, cưỡng ép trong quá trình xác lập thoả thuận trọng tài và có yêu cầu tuyên bố thoả thuận trọng tài đó là vô hiệu.
- Thỏa thuận trọng tài vi phạm điều cấm của pháp luật.
Thỏa thuận trọng tài không thể thực hiện được
- Các bên đã có thỏa thuận giải quyết tranh chấp tại một Trung tâm trọng tài cụ thể nhưng Trung tâm trọng tài này đã chấm dứt hoạt động mà không có tổ chức trọng tài kế thừa, và các bên không thỏa thuận được việc lựa chọn Trung tâm trọng tài khác để giải quyết tranh chấp.
- Các bên đã có thỏa thuận cụ thể về việc lựa chọn Trọng tài viên trọng tài vụ việc, nhưng tại thời điểm xảy ra tranh chấp, vì sự kiện bất khả kháng hoặc trở ngại khách quan mà Trọng tài viên không thể tham gia giải quyết tranh chấp, hoặc Trung tâm trọng tài, Tòa án không thể tìm được Trọng tài viên như các bên thỏa thuận và các bên không thỏa thuận được việc lựa chọn Trọng tài viên khác để thay thế.
- Các bên đã có thỏa thuận cụ thể về việc lựa chọn Trọng tài viên trọng tài vụ việc, nhưng tại thời điểm xảy ra tranh chấp, Trọng tài viên từ chối việc được chỉ định hoặc Trung tâm trọng tài từ chối việc chỉ định Trọng tài viên và các bên không thỏa thuận được việc lựa chọn Trọng tài viên khác để thay thế.
- Các bên có thỏa thuận giải quyết tranh chấp tại một Trung tâm trọng tài nhưng lại thỏa thuận áp dụng Quy tắc tố tụng của Trung tâm trọng tài khác với Quy tắc tố tụng trọng tài của Trung tâm trọng tài đã thỏa thuận và điều lệ của Trung tâm trọng tài do các bên lựa chọn để giải quyết tranh chấp không cho phép áp dụng Quy tắc tố tụng của Trung tâm trọng tài khác và các bên không thỏa thuận được về việc lựa chọn Quy tắc tố tụng trọng tài thay thế.
- Nhà cung cấp hàng hóa, dịch vụ và người tiêu dùng có điều khoản về thỏa thuận trọng tài được ghi nhận trong các điều kiện chung về cung cấp hàng hoá, dịch vụ do nhà cung cấp soạn sẵn quy định tại Điều 17 Luật Trọng tài thương mại 2010 nhưng khi phát sinh tranh chấp, người tiêu dùng không đồng ý lựa chọn Trọng tài giải quyết tranh chấp.
Lưu ý về thẩm quyền của trọng tài
- Bên cạnh thỏa thuận trọng tài, nguyên tắc được áp dụng rộng rãi để xác định thẩm quyền trọng tài là nguyên tắc thẩm quyền xác định thẩm quyền (competence-competence).
- Đối với từng tranh chấp cụ thể, trọng tài được lựa chọn sẽ có quyền tự xác định và quyết định thẩm quyền của mình đối với tranh chấp đó thông qua xem xét hiệu lực của thỏa thuận trọng tài; thỏa thuận trọng tài có thể thực hiện được hay không và xem xét thẩm quyền của mình.
- Trong trường hợp vụ việc thuộc thẩm quyền giải quyết của mình thì Hội đồng trọng tài tiến hành giải quyết tranh chấp theo quy định. Trường hợp không thuộc thẩm quyền giải quyết của mình, thỏa thuận trọng tài vô hiệu hoặc xác định rõ thỏa thuận trọng tài không thể thực hiện được thì Hội đồng trọng tài quyết định đình chỉ việc giải quyết và thông báo ngay cho các bên biết.
- Ngoài ra, thực tiễn giải quyết tranh chấp thương mại có ghi nhận trường hợp thỏa thuận trọng tài mặc nhiên, chẳng hạn như khi một bên gửi đơn kiện, giao tranh chấp cho trọng tài và bên kia vẫn theo kiện, không phản đối thẩm quyền của trọng tài.
Điều khoản giải quyết tranh chấp bằng trọng tài có vai trò quan trọng cho việc giải quyết tranh chấp phát sinh trong quá trình thực hiện hợp đồng, bởi vậy ngay từ khi đàm phán, soạn thảo hợp đồng các bên chủ thể đã rất cần quan tâm đến loại điều khoản này. Mọi khó khăn, vướng mắc liên quan đến thủ soạn thảo điều khoản giải quyết tranh chấp bằng trọng tài, quý khách xin vui lòng liên hệ với LAW FOR LIFE để được tư vấn chi tiết và cụ thể nhất!
